Volgens psychotherapeute Kathleen Saxton, die hierover schreef in Stylist, is narcisme niet enkel een 'mannenprobleem', al wordt het vaak zo voorgesteld. Volgens cijfers uit de VS wordt de stoornis vaker vastgesteld bij mannen (7,7%) dan bij vrouwen (4,8%), maar dat verschil heeft volgens haar meer te maken met hoe we gedrag beoordelen, dan met echte psychologische verschillen.

Narcisme: meer dan alleen zelfzuchtig gedrag

Narcistische persoonlijkheidsstoornis (NPD) is een erkende psychische aandoening waarbij iemand een overdreven gevoel van eigenwaarde heeft, constant bevestiging nodig heeft en amper empathie toont. Dat klinkt extreem, maar in realiteit gaat het vaak om een geleidelijke opbouw van gedrag dat je mentaal uitput: alles draait om hen, kritiek is not done en jouw gevoelens zijn meestal bijzaak.

In het begin kan een narcistische partner heel charmant en attent zijn. Maar eens ze je vertrouwen hebben, verschuift de dynamiek: jij doet steeds meer moeite, zij steeds minder.

Narcisme ziet er anders uit bij vrouwen

Saxton wijst erop dat mannelijke narcisten vaak herkenbaarder zijn: ze zijn dominant, houden monologen in plaats van gesprekken en kunnen je openlijk kleineren of gaslighten. Denk aan iemand die je gevoelens systematisch onderuit haalt of altijd ‘een beetje te zeker’ is van zichzelf.

Maar vrouwelijke narcisten gedragen zich vaak subtieler, zegt Saxton. Denk aan:

• Overmatig zorgend of opofferend gedrag, waardoor jij je schuldig voelt als je zelfstandiger wordt.

• Altijd het slachtoffer spelen, zelfs als ze zelf verantwoordelijk zijn.

• Passief-agressieve controle, eerder dan openlijke confrontaties.

• “Moederlijke” bemoeienis die eigenlijk bedoeld is om jouw autonomie af te pakken.

Volgens Saxton is het net doordat dit gedrag aansluit bij hoe we vrouwen of moeders horen te zijn, dat het minder snel als problematisch wordt gezien.

Wanneer moet je je zorgen maken?

Het gevaarlijke aan narcistisch gedrag is dat het vaak pas na een tijdje zichtbaar wordt. Je begint met kleine aanpassingen, zoals minder afspreken met vrienden, altijd rekening houden met hun buien, jezelf inhouden tijdens discussies. Tot je plots beseft dat je niet meer weet wat jij eigenlijk wil of voelt.

Of je partner nu man of vrouw is: als je merkt dat je structureel wordt gekleineerd, gemanipuleerd of je eigen grenzen niet meer herkent, dan is het misschien tijd om die alarmbel serieus te nemen.

Denk je dat je in een ongezonde relatie zit? Praat erover met iemand die je vertrouwt of zoek hulp via organisaties als Tele-Onthaal of de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW).

Het begint eigenlijk al vóór je iets zegt. Check eerst even bij jezelf wat precies pijn deed. Was het een opmerking, een actie, een moment waarop je je in de steek gelaten voelde? Hoe duidelijker jij het snapt, hoe makkelijker je het kan uitleggen.

En dan: keep it calm. Je hoeft geen lange monoloog te droppen, maar iets als “Hé, mag ik even iets zeggen? Iets dat mij wat raakte…” zet al de toon. Het is zacht, maar duidelijk. Vertel wat er gebeurde, hoe het voelde en waarom. Focus op jezelf, niet op “jij deed dit, jij deed dat”. Je vermijdt meteen dat de ander in verdedigingsmodus schiet.

Maar soms… gebeurt dat alsnog. De ander wordt defensief. Dat kan omdat ze zich schuldig voelen, omdat ze schrikken of omdat ze niet goed weten hoe ze moeten reageren. Als dat gebeurt, blijf dan rustig en herhaal de kern: dat je dit zegt omdat je de vriendschap belangrijk vindt, niet om drama te creëren. Iets als: “Ik wil geen ruzie, ik wil gewoon dat je weet hoe het voor mij voelde.”

Laat ze ook even ademen. Soms zakt de defensiviteit als ze merken dat jij niet aan het aanvallen bent. En als het gesprek echt vastloopt? Zeg dat je er later op kan terugkomen wanneer jullie allebei wat rustiger zijn. Dat is niet wegwandelen, maar volwassen communiceren.

En laat ruimte voor hun reactie. Misschien wisten ze het gewoon niet. Misschien bedoelden ze het totaal niet zo. Soms valt er meteen een “wow, sorry”, soms moet iemand het even laten bezinken. Allebei oké.

Het punt is: je kan perfect zeggen dat iemand je gekwetst heeft zonder dat het escaleert. Uiteindelijk draait vriendschap om veiligheid, eerlijkheid en kunnen zeggen wat je voelt zonder judged te worden. En vaak wordt jullie band er net sterker van.