Op het internet gaat een foto rond van een rechtenprofessor. Daar zijn tien balpennen op te zien. Geen gewone balpennen, maar balpennen die je door je studie heen kunnen loodsen (als je niet betrapt wordt). Ze staan namelijk vol met allerlei nuttige informatie. Oftewel: het zijn de ideale spiekbriefjes.

De docent had de pennen twee jaar geleden ontdekt en nam ze toen in beslag, maar vond ze onlangs weer toen ze haar kantoor aan het schoonmaken was. “Bij het opruimen van mijn kantoor vond ik een overblijfsel van de universiteit dat we een paar jaar geleden van een student in beslag hadden genomen”, aldus de docent. “Wat een kunst!”

Buyens ontdekte dat politici niet alleen bepalen welke artikels in jouw feed opduiken, maar ook wat je ervan vindt. Deel jij dezelfde politieke voorkeur als een bepaalde politicus? Dan vertrouw je nieuws dat zij delen sneller, ongeacht de bron. Een Vooruit-stemmer bijvoorbeeld, zal nieuws gedeeld door Conner Rousseau (Vooruit) betrouwbaarder vinden dan hetzelfde artikel dat door Tom Van Grieken (Vlaams Belang) is gepost.

Uit Buyens’ analyse van Facebook-posts uit België en 14 andere Europese landen blijkt dat politici vooral nieuws delen van bronnen die hun achterban al vertrouwt. Rechts-conservatieve politici, zoals Theo Francken (N-VA), delen bijvoorbeeld vaker artikels van alternatieve outlets zoals PAL NWS en Doorbraak. Links-progressieve politici kiezen dan weer voor publicaties die aansluiten bij hun ideologie.

“In landen waar nieuwsconsumptie sterk samenhangt met ideologische voorkeuren, zoals Polen en Hongarije, is dit effect nog sterker,” legt Buyens uit. In Vlaanderen zijn de verschillen tussen mainstream kranten minder uitgesproken, maar alternatieve media krijgen hier dankzij politici wel meer zichtbaarheid. Een artikel van een kleine conservatieve outlet kan plots duizenden nieuwe lezers bereiken als een politicus het deelt.

Het gaat niet alleen om wát je leest, maar ook hóe je het leest. Politici kleuren je mening en beïnvloeden zo jouw vertrouwen in nieuws. Buyens waarschuwt dat dit op lange termijn je kijk op de wereld kan bepalen. Daarom is het belangrijk om kritisch te blijven en je nieuws van verschillende bronnen te halen, ook al klinkt dat artikel dat je lievelingspoliticus deelt nog zo overtuigend.

Met opvallende affiches op scholen, een handige website en herkenbare video's van influencers zoals Maximiliaan Verheyen, hoopt de Vlaamse overheid jongeren te leren hoe ze kritischer kunnen omgaan met nieuws. De campagne maakt duidelijk: je hoeft geen onderzoeksjournalist te zijn om nepnieuws te doorprikken. Een simpele vraag als ‘Klopt da wel?’ kan al een groot verschil maken.

Uit onderzoek blijkt dat slechts 42% van de jongeren drie op vijf fake news-verhalen correct kan herkennen. Ondertussen vertrouwen amper 11% van hen op nieuws dat ze op sociale media zien. Jongeren scrollen non-stop, maar staan zelden stil bij wat écht waar is en wat niet. Door hen tools en tips te geven, wil de campagne hun vertrouwen in zichzelf en betrouwbare bronnen versterken.

De campagne blijft lopen tot 2025 en pakt in verschillende fases onderwerpen aan zoals algoritmes, complottheorieën en propaganda. Op de website kloptdawel.be vind je alles over de campagne: handige tips, artikels, en tools om zelf fake news te doorprikken.

Dus: volgende keer dat je iets leest wat te gek lijkt om waar te zijn, vraag jezelf even af... klopt da wel?